Dwudziesta jubileuszowa edycja konferencji “Polska Polityka Wschodnia”, która odbyła się w dniach 22-24 października br. tradycyjnie zgromadziła we Wrocławiu i Wojnowicach liczne grono prominentnych ekspertów, dyplomatów, polityków, naukowców, dziennikarzy, samorządowców, działaczy społecznych i osób zainteresowanych tematyką wschodnią z Polski i z zagranicy. Od kilku lat za organizację konferencji odpowiada Adam Balcer, dyrektor programowy KEW-u. Jak co roku konferencja została zorganizowana przez Kolegium Europy Wschodniej (KEW) przy wsparciu Regionalnego Ośrodka Debaty Międzynarodowej w woj. dolnośląskim i opolskim oraz we współpracy z kluczowymi polskimi i zagranicznymi instytucjami: Polskim Instytutem Spraw Międzynarodowych (PISM), Ośrodkiem Studiów Wschodnich (OSW), Polskim Instytutem Ekonomicznym, Uniwersytetem Adama Mickiewicza, Zakładem Narodowym im. Ossolińskich (Ossolineum), Fundacją Amicus Europae, Heinrich Böll Stiftung Warsawa (HBS), Ambasadą Królestwa Niderlandów, Ukraińskim Katolickim Uniwersytetem we Lwowie i The International Strategic Action Network for Security (iSANS) oraz pod patronatem medialnym: Tok FM, Polsat News, Sestry, Echo 24 TV, New Eastern Europe iportal new.org.pl. Konferencja została wsparta finansowo przez Komisję Europejską, Sejmik województwa dolnośląskiego i Miasto Wrocław.

Dzień pierwszy- między dziedzictwem a przyszłością Europy

Pierwszy dzień konferencji, który miał charakter publiczny, odbył się w Ossolineum. Spotkanie zgromadziło liczną publiczność i było transmitowane w TV (Polsat News Polityka) i internecie (interia.pl) oraz retransmitowane przez Echo TV. Uroczystego otwarcia konferencji dokonali Laurynas Vaičiūnas, prezes KEW-u, Ryszard Kessler, wiceprezydent Wrocławia, Radosław Michalski, dyrektor departamentu w Urzędzie Miasta Wrocławia oraz dr Marek Mutor, wicedyrektor Ossolineum. Następnie Jan Andrzej Dąbrowski, wiceprezes KEW-u miał wystąpienie podsumowujące 20-lat istnienia konferencji. Stało się ono okazją do podziękowań dla pomysłodawców, partnerów, uczestników i przyjaciół konferencji, którzy od lat współtworzą jej wyjątkowy charakter.

Rozmowa inaugurująca konferencję z udziałem byłego prezydenta RP Aleksandra Kwaśniewskiego i prowadzona przez dziennikarza Jana Mikrutę z Polsat News, z jednej strony miała format poszerzonej refleksji na temat polskiej polityki wschodniej dwóch ostatnich dekad. Z drugiej strony nie zabrakło oglądu najbardziej palących bieżących spraw geopolitycznych, przede wszystkim w kontekście relacji polsko-ukraińskich. Nadchodzące wyzwania polskiej polityki wschodniej oraz jej priorytety na najbliższe lata przedstawił Wojciech Zajączkowski, wiceminister spraw zagranicznych, który następnie odpowiedział na szczegółowe pytania zgromadzonej publiczności. 

Wieczór zakończył się premierą książki Jurija Andruchowycza “Listy do Ukrainy” w którym wziął udział jej tłumacz i poeta Tomasz Różycki. Premiera była połączona z koncertem autora, któremu akompaniowali Tomasz Sikora i Marek Otwinowski.

Dzień drugi – geopolityka, kultura i perspektywy regionu

23 października uczestnicy konferencji przenieśli się do Wojnowic, gdzie spotkania miały już charakter zamknięty, sprzyjający pogłębionej dyskusji i wymianie eksperckich perspektyw. Choć tematyka dnia naturalnie koncentrowała się na Europie Wschodniej, spektrum poruszanych wątków sięgało znacznie dalej – obejmując Kaukaz Południowy, Azję Centralną, Chiny, a także relacje transatlantyckie i rolę Polski w świecie akademickim.

Dyskusję otworzył panel „Chińsko-rosyjska symbioza? Wielowymiarowe relacje chińsko-rosyjskie”, którego partnerem Polski Instytut Spraw Międzynarodowych (PISM), z udziałem Joanny Nawrotkiewicz z Centrum Spraw Azjatyckich Uniwersytetu Łódzkiego, analityczki Europejskiej Rady Spraw Zagranicznych (ECFR) dr Alicji Bachulskiej i eksperta PISM: dr Wojciecha Wojtasiewicza. Dyskusję moderował dr Marcin Przychodniak z PISM.  Rozmówcy podejmowali temat złożoności partnerstwa Pekin–Moskwa, które wymyka się prostym definicjom – balansując między współpracą gospodarczą, interesami geopolitycznymi i odmiennymi narracjami ideologicznymi.

Żywą dyskusję wzbudziła prezentacja tez raportu „Ziemie Obiecane? Współpraca gospodarcza Polski z państwami Europy Wschodniej, Kaukazu i Azji Centralnej”, opracowanego przez Jana Strzeleckiego i dr hab. Dominika Kopińskiego z Polskiego Instytutu Ekonomicznego. Komentarz do raportu przygotowała profesor Krystyna Gomółka z Politechniki Gdańskiej. Rozmowę prowadził Marcin Dobrowolski, dziennikarz Pulsu Biznesu. Wnioski z rozmowy skłaniały do głębokiej refleksji nad ograniczeniami w polskiej polityce gospodarczej wobec regionu. Choć rynki Europy Wschodniej, Kaukazu i Azji Centralnej bywają postrzegane jako niestabilne i trudne, to jednocześnie drzemią w nich znaczące niewykorzystane potencjały. Partnerem panelu był Polski Instytut Ekonomiczny.

Kolejny raportem, którego tezy przedstawiono było opracowanie „Nauka jako „soft power”. Rola polskiej dyplomacji naukowej na Wschodzie” autorstwa dr Magdaleny Lachowicz z Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu. Raport skomentował profesor UAM, Emanuel Kulczycki. Natomiast dyskusję moderowała Agnieszka Lichnerowicz, dziennikarka TOK FM. Paneliści odwoływali się do historycznego znaczenia Warszawy jako ośrodka analitycznego dla regionu Europy Środkowo-Wschodniej, podkreślając polski potencjał jako lidera wspólnych projektów badawczych oraz kształcenia przyszłych elit regionu w polskich uczelniach. Partnerem panelu był Uniwersytet Adama Mickiewicza.

Debata o powyborczym krajobrazie Mołdawii odbyła się na panelu „Nowe rozdanie w Kiszyniowie. Co dalej z unijną ścieżką Mołdawii”? współorganizowanym z Ośrodkiem Studiów Wschodnich (OSW). W dyskusji udział wzięli Urszula Pałłasz z Departamentu Polityk Europejskich MSZ, dr Piotr Oleksy, analityk Instytutu Europy Środkowej i Krzysztof Lisek, były poseł i przewodniczący Komisji Spraw Zagranicznych Sejmu RP. Rozmowę prowadził Kamil Całus, analityk OSW.  Eksperci skupili się na skutecznej kampanii wyborczej stronnictwa prezydent Mai Sandu. Jako źródło sukcesu jej partii eksperci wskazali: jej wizerunek jako jedynej, wiarygodnej i silnej opcji proeuropejskiej, systematyczną i organiczną pracę działaczy partyjnych na wszystkich szczeblach i wielką aktywność wyborczą diaspory mołdawskiej mieszkającej w Unii Europejskiej.

Zagłębiliśmy się również w tematy literackie: postrzeganie naszych wschodnich sąsiadów i nasz obraz własny we wschodniej literaturze przedstawili profesor Dariusz Skórczewski z Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego i profesor Hanna Gosk z Uniwersytetu Warszawskiego w panelu „Cóż tam panie w kulturze? Stereotypy trzymają̨ się̨ mocno? Obraz wschodnich sąsiadów w polskiej literaturze, historiografii i pamięci historycznej- wczoraj i dzisiaj”. Rozmowę poprowadził Maciej Piotrowski, kierownik działań kulturalnych w KEW-ie. Paneliści analizowali przyczyny powstawania stereotypów dotyczących narodów Europy Wschodniej obecnych w polskiej literaturze w XIX i XX wieku oraz ich implikacje w obecnie powstającej prozie. Zajrzeli także do literatury naszych sąsiadów, malując obraz współczesnych Polaków oczami Ukraińców i Białorusinów.

Wieczorny wykład „Polska polityka wschodnia w 2026 roku” wygłosił Marcin Przydacz, szef Biura Polityki Międzynarodowej w Kancelarii Prezydenta RP. Pan Minister zwrócił uwagę na priorytety Pałacu Prezydenckiego w nadchodzącym roku, zwłaszcza na kwestie bezpieczeństwa i współpracy międzynarodowej. Wykład moderował Laurynas Vaičiūnas, prezes KEW-u.

Ostatnim panelem była rozmowa poświęcona współpracy polsko-ukraińskiej: „Skazani na współpracę? Polska i Ukraina wobec rosyjskiej ekspansji w Europie Wschodniej: wyzwania i szanse”.  Głos w dyskusji zabrali Bartosz Cichocki, były wiceminister spraw zagranicznych i ambasador RP na Ukrainie oraz Jacek Kluczkowski, były ambasador RP na Ukrainie i w Kazachstanie. Panel moderowała dr Iwona Reichardt, członkini zarządu KEW. Panel stanowił próbę zbilansowanego spojrzenia na wspólne interesy i sporne kwestie w dwustronnych relacjach. W rozmowie pojawiło się wiele głosów podkreślających kluczowe znaczenie Polski jako sojusznika Ukrainy w jej dążeniu do pogłębionej współpracy z Zachodem. Jednocześnie paneliści przypominali o konieczności uczciwego i partnerskiego dialogu, odpornego na chwilowe napięcia.

Dzień zakończyła wieczorna sesja nocnych Marków „Security in the Baltic Sea Region” z udziałem Donaty Ketlerytė z Geopolitics and Security Studies Center w Wilnie, Tuomasem Iso-Markku z Finnish Institute of International Affairs oraz Andreasem Umlandem ze Stockholm Centre for Eastern European Studies. Debatę poprowadził Karlis Bukovskis, dyrektor Latvian Institute of International Affairs. Rozmowa dotyczyła wyzwań geostrategicznych związanych z rosyjską agresją oraz zmieniającą się architekturą bezpieczeństwa w regionie. Partnerem panelu było Heinrich Böll Stiftung Warszawa.

Dzień trzeci – globalne spojrzenia, regionalne wyzwania

Ostatni dzień konferencji również odbywał się za zamkniętymi drzwiami. Dyskusję otworzył panel poświęcony stanowi demokracji w państwach Europy Środkowej: „Democratic backsliding in Central Europe – implications for Eastern Europe and Western Balkans”. Bieżącą sytuację w Polsce, Republice Czeskiej, na Słowacji i Węgrzech nakreślili Zsuzsanna Végh, dyrektor programowa German Marshall Fund of the United States, dr Vit Dostál, dyrektor programowy Asociace pro Mezinárodní Otázky i dr Tomaš Strážay ze Slovak Foreign Policy Association. Dyskusję prowadziła dr hab. Maria Wincławska z Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu. Eksperci analizowali wpływ sytuacji w poszczególnych państwach Europy Środkowej dla rozwoju współpracy unijnej z Bałkanami Zachodnimi i krajami Partnerstwa Wschodniego.  Panel odbył się w ramach projektu Protecting European Values, współfinansowanego ze środków Komisji Europejskiej.

Następnie zostały zaprezentowane tezy policy paper “In the crosshairs. France as a target of Russia’s malign interference: vulnerabilities, responses, challenges” autorstwa dr Anais Marin, ekspertki KEW-u i Chatham House. Panel poprowadził Jarosław Kociszewski, redaktor naczelny portalu „Nowa Europa Wschodnia”. Publikacja poświęcona była analizie mechanizmów rosyjskich ingerencji we Francji oraz ocenie słabości i odpowiedzi francuskich instytucji. Policy paper zostanie opublikowany w ramach projektu Protecting European Values, współfinansowanego ze środków Komisji Europejskiej.

Konsekwencjom zmiany administracji prezydenckiej w Białym Domu dla Europy Wschodniej poświęcony był panel Eastern Europe and the new US administration z udziałem Adama Reichardta, redaktora naczelnego New Eastern Europe i dr Susan Steward z German Institute for International and Security Affairs (SWP). Dyskusję poprowadziła dr Aleksandra Kozioł z PISM. W opinii dyskutujących, pomimo ostrej retoryki wobec UE, działania Donalda Trumpa nie są a priori wrogie wobec partnerów europejskich w tym krajów Europy Wschodniej. Większość jego posunięć ma jednak związek z polityką wewnętrzną, która szczególnie dominuje w agendzie obecnego prezydenta.

Ostatnim zaprezentowanym raportem była praca “Autocratic Diplomacy: How and Why Belarus Engages with the US”, autorstwa dyrektorów wykonawczego Vlada Kobetsa i strategicznego Olgi Zaharovej z iSANS. Paneliści przekonywali, że ocieplenie relacji białorusko-amerykańskich odczytywać można jako poszerzenie pola manewru dla Łukaszenki w jego bardzo asymetrycznych relacjach z dominującą Moskwą. Po drugie, utrzymywanie relacji z Waszyngtonem wpływa na wzrost legitymizacji władzy Łukaszenki, którego wybór na głowę państwa z 2020 roku podważony został przez szereg państw w tym USA.Partnerem panelu była The International Strategic Action Network for Security.

Konferencję zamknął panel „High time for a new opening: The future of the Eastern Partnership and the EU Enlargement” z udziałem dr Agnieszki Bryc z Uniwersytetu Mikołaja Kopernika i dr Saskii Hollander, szefowej programu badawczego EU & Neighbours z Instytutu Clingendael. Panel moderował dr Daniel Schade z Uniwersytetu w Lejdzie. Poza tematami ściśle związanymi z integracją z UE niektórych państw Partnerstwa Wschodniego, paneliści debatowali, na jakim szczeblu powinny rozwijać się relacje z Rosją, a na jakim z samymi Rosjanami. Żywą dyskusję wywołała kwestia stworzenia strategii komunikacji z Rosją, opartej na dialogu, jednak nie pozwalającej na ustępstwa kosztem wartości europejskich.

Panel odbył się w ramach Dialogów Generała Maczka i stanowił płynne przejście do obrad niderlandzkiego-polskiego okrągłego stołu poświęconemu zagadnieniom bezpieczeństwa i Partnerstwa Wschodniego. Partnerem panelu była Ambasada Królestwa Niderlandów w Polsce.